Λίγοι Έλληνες έχουν ένα καλό λόγο να πουν για το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα αυτές τις μέρες. Πιστεύουν πως αυτό συνιστά τη πραγματική αιτία για τρέχουσα κρίση στη χώρα τους, έχοντας προωθήσει ροές έυκολου χρήματος στους πολιτικούς τους και τώρα απαιτώντας μια ουγκιά οικονομικής σάρκας.
Ήταν η ίδια ιστορία πριν από 800 χρόνια. Οι άνδρες της Τέταρτης Σταυροφορίας, που είχαν αρχικά ξεκινήσει για να πολεμήσουν για τον Χριστιανισμό στους Άγιους Τόπους, βρέθηκαν να λεηλατούν την Κωνσταντινούπολη, την πρωτεύουσα της ελληνόφωνης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, λόγω τεράστιων χρεών που είχαν συσσωρευθεί στη Δύση.
Ο τρόπος που συμπεριφέρθηκε η Ευρώπη κατά τη τρέχουσα Ελληνική κρίση δεν είναι λιγότερο ξεδιάντροπος από τον τρόπο που εκείνοι οι σταυροφόροι συμπεριφέρθηκαν πριν από τόσους αιώνες. Αν μη τι άλλο, αυτή σκοτεινή κηλίδα στο ιστορικό παρελθόν της Δύσης θα έπρεπε να αποτελεί μια προειδοποίηση προς τους τραπεζίτες και τους πολιτικούς που θα προτιμούσαν να δουν την Ελλάδα να διαλύεται παρά να αναλάβουν την ευθύνη για τη δική τους σπατάλη.
Η Ελλάδα μπορεί να βρίσκεται στην περιφέρεια της Ευρώπης σήμερα, αλλά τον 12ο αιώνα η Κωνσταντινούπολη ήταν η δίοδος για να επικερδές εμπόριο μπαχαρικών, μεταξιού και ειδών πολυτελείας που έρχονταν από την Ανατολή. Αυτό το εμπόριο είχε δημιουργήσει περιουσίες για ανθρώπους σ’ όλη την Ευρώπη – όπως και οι οικονομίες της Ελλάδας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Ιταλίας τις δύο τελευταίες δεκαετίες.
Έμποροι από μέρη όπως η Βενετία, η Γένοβα και η Πίζα τον 12ο αιώνα κατάφεραν να κερδίσουν για τους εαυτούς τους προνόμια και “παραθυράκια” στη Κωνσταντινούπολη για τα οποία οι έξυπνοι και νέοι επενδυτές θα σκότωναν σήμερα: εξασφάλισαν θέσεις που τους επέτρεψαν να υπονομεύσουν τοπικούς εμπόρους, καθώς και εμπορικές συμφωνίες που τους επέτρεψαν να ελαχιστοποιήσουν ή και να παρακάμψουν τους φόρους τους. Όπως και στη σύγχρονη Ελλάδα, αυτό οδήγηση σε μια ροή φτηνού ξένου κεφαλαίου στις αγορές.
Γύρω στο 1200, όμως, τα πράγματα πήραν άσκημη τροπή. Μια οξεία ύφεση της εμπορικής δραστηριότητας στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία επιδεινώθηκε από την αχαλίνωτη σπατάλη της Βενετίας, το μεσαιωνικό ισοδύναμο μιας Ευρωπαϊκής κεντρικής τράπεζας.
Μέσα σε μια νύχτα σχεδόν σημειώθηκε μια μετάβαση από το εύκολο χρήμα, όπου όλοι είναι νικητές, στις σκοτεινές τέχνες της συλλογής χρεών. Όπως συνέβη και με την Αθήνα από την εκδήλωση της κρίσης, κατέστη σαφές πως κανείς δεν ήθελε να αναλάβει την ευθύνη για τον απερίσκεπτο δανεισμό, για τη θεμελίωση προβλέψεων αποκλειστικά σε αισιόδοξα σενάρια.
Κάποιος έπρεπε να καλύψει τις απώλειες, και οι Βενετοί έμποροι ήταν ανυποχώρητοι πως δεν θα ήταν εκείνοι. Η Κωνσταντινούπολη και η ελληνόφωνη αυτοκρατορία, διασπασμένη από εσωτερικές διχόνοιες, ήταν ο προφανής στόχος.
Τελικά, μιά από τις ανταγωνιζόμενες φατρίες της Κωνσταντινούπολης πρότεινε μια συμφωνία στη Βενετία: σε αντάλλαγμα για την κάλυψη των ζημιών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας, η φατρία θα λάμβανε Βενετική στρατιωτική ενίσχυση για να εξασφαλίσει τη θέση της στον Βυζαντινό θρόνο. Η Βενετία έσπευσε να δεχθεί τη συμφωνία.
Αλλά η Κωνσταντινούπολη είχε υποτιμήσει κατά πολύ το μέγεθος των νέων της χρεωστικών υποχρεώσεων – και είχε υπερτιμήσει το σταθεροποιητικό αποτέλεσμα των Βενετικών όπλων. Οι οικονομικές υποχρεώσεις συσσωρεύονταν στο εξωτερικό, ενώ η πολιτική παράλυση βάθαινε στο εσωτερικό.
Όλοι, από τον Πάπα μέχρι τους βασιλιάδες της Ευρώπης γνώριζαν για τη πίεση που αναπτυσσόταν κατά της Κωνσταντινούπολης. Μια Δυτική αντιπροσωπεία μετά την άλλη έλεγαν στους Έλληνες να συμμαζευτούν – ή για να τεθεί πιο ωμά, να πληρώσουν. Οι σταυροφόροι, υπό τις διαταγές της Βενετίας, άρχισαν να πολιορκούν τη πόλη.
Στο τέλος, οι Δυτικοί βαρέθηκαν την αναβολή. Αξιοποιώντας την ευκαιρία που τους δόθηκε, οι ιππότες όρμησαν εντός της Κωνσταντινούπολης. Αυτό που ακολούθησε ήταν ντροπιαστικό: οι ζηλευτοί πόροι της αυτοκρατορίας λεηλατήθηκαν κατά βούληση, κατασχέθηκαν ως υποθήκη από έναν όχλο που δεν έδειξε καμία μέριμνα για τους κατοίκους της πόλης, την κουλτούρα ή την ιστορία της.
Σύμφωνα με μια μαρτυρία, πόρνες χόρεψαν στην αγία τράπεζα της Αγιάς Σοφιάς, της πιο όμορφης εκκλησίας ολόκληρης της Χριστιανοσύνης. Παλάτια, κήποι και άγιοι τόποι λεηλατήθηκαν και οι θησαυροί τους μεταφέρθηκαν στη Δύση. Οι σπουδαίες συλλογές κειμηλίων που υπήρχαν στην αυτοκρατορική πρωτεύουσα κατασχέθηκαν από τους Δυτικούς για να κοσμήσουν καθεδρικούς ναούς και εκκλησίες της Δυτικής Ευρώπης. Μέχρι και σήμερα, τέσσερα χάλκινα άλογα, που είχαν κλαπεί από τον ιπποδρομο της Κωνσταντινούπολης βρίσκονται στο μουσείο της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου στη Βενετία.
Κρίνοντας τους Έλληνες ως δημοσιονομικά και πολιτικά ανίκανους, οι κατακτητές όρισαν έναν αντιβασιλέα. Ο Βαλδουίνος της Φλάνδρας, στεφθείς αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης το 1204, ήταν ένας κλασσικός κατά-ΔΝΤ διορισμένος υπάλληλος: ένα ασφαλές ζευγάρι χέρια, κάποιος με τον οποίο άλλοι Δυτικοί ηγέτες θα μπορούσαν να συνεννοηθούν.
Εν τω μεταξύ, οι ευγενείς που ηγήθηκαν της Σταυροφορίας, πολλοί εκ των οποίων είχαν εν πρώτοις προκαλέσει καταστροφή με τις πρώιμες υποσχέσεις τους, ανέλαβαν τον έλεγχο ολόκληρων περιοχών της πόλης και της αυτοκρατορίας για τους εαυτούς τους. (Γι αυτό προσέξτε αυτούς τους τραπεζίτες και τις βίλες τους στο Αιγαίο: δεν χρειάζεται να είναι κανείς ιστορικός ιστορικός για να ξέρει πως είναι μια ανοιχτή αγορά.) Η νέα Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης κράτησε μόλις 50 χρόνια, προτού οι Έλληνες επιστρέψουν στην εξουσία.
Η ιστορία είναι ίδια με τότε: το φτηνό χρήμα φέρνει γοητευτικές αμοιβές αλλά εγγυάται τη κρίση, ενώ οι συμφορές πέφτουν αποκλειστικά στους ώμους των Ελλήνων. Η Κωνσταντινούπολη και Αθήνα μπορεί να εθίστηκαν στο εύκολο χρήμα, αλλά η Δύση ήταν ο διανομέας τους.
Πηγή: New York Times (Peter Frankopan)